İngiliz sosyal reformcu Robert Owen’ın fikirleri ve hareketidir. Owen, 1771 yılında bir terzide çırağı olarak iş hayatına başladı ve sonrasında tekstil fabrikalarında çalışarak büyük bir zenginliğe sahip oldu. Ancak, sanayi devrimi döneminde işçi sınıfının yaşadığı kötü koşulları gözlemledi ve işçi sınıfının daha iyi koşullarda yaşaması için işverenlerin sorumlu olduğuna inanıyordu. İşçilerin daha iyi ücretler alması, daha iyi çalışma koşullarına sahip olması ve çocukların okula gitmesi gerektiğini savunuyordu. Bu fikirleri ile işverenleri karşısına aldı ve kendi fabrikalarında bu fikirleri hayata geçirmeye başladı.
Owen, işçilerin yaşam standartlarını ve genel refahını iyileştirmek için barınaklar, okullar, toplum merkezleri, sağlık hizmetleri ve yemek programları gibi çeşitli hizmetler sunarken, aynı zamanda kooperatif hareketini de oluşturarak toplumun genelinde değişim yapmayı amaçladı. Bu hareket, işçilerin üretim araçlarına sahip olmalarını ve tüm üretimin işçiler tarafından yönetilmesini savundu.
Owenizm işçi sahipliği, kooperatifçilik, toplumsal eşitlik ve insanların evrim geçirebileceği fikirlerine dayanır. Owenizm’in öncüleri, işçilerin özgürleşmesi ve toplumsal adaletin sağlanması için mücadele ettiler. Rochdale Öncüleri ile birlikte Owen, kooperatifin sadece bir mağaza işletmesi olmasının ötesinde, kooperatif konutları, üretim ve kendi kendine yeten bir ev kolonisi oluşturma hedeflerine sahipti. Bu fikirler, bugün hala birçok kooperatif ve toplumsal hareketin temelini oluşturuyor ve insanların emeğinin değerinin daha adil bir şekilde paylaşılması için mücadele ediliyor.
Owen, toplumun zengin ve yoksul kesimleri arasındaki uçurumu kapamanın yolunun, işçilerin üretim araçlarına sahip olmalarından ve üretim sürecinin işçi kontrolünde olmasından geçtiğini düşünüyordu. Bu sayede, gelir ve servet dağılımı daha adil bir hale gelecekti.
Owenizm’in bir diğer özelliği, insanların evrim geçirebileceklerine dair inancıdır. Owen, insanların doğuştan belirlenmiş değerlerinin olmadığını düşünüyordu. Aksine, insanların çevreleri tarafından şekillendirildiğine ve doğru bir ortam sağlandığında herkesin potansiyelini gerçekleştirebileceğine inanıyordu. Bu nedenle, Owenizm’de insanların yeteneklerinin geliştirilmesi ve eğitimi önemli bir yer tutar.
Robert Owen’ın fikirleri, zamanının ötesindeydi ve birçok kişi tarafından eleştirildi. Ancak, onun çabaları işçi sınıfının yaşam koşullarının iyileştirilmesine ve kooperatif hareketinin yayılmasına katkı sağladı. Bugün, Owenizm’in etkileri hala hissedilmekte ve kooperatif hareketi dünya genelinde yaygın bir şekilde uygulanmaktadır.
Feray ATALAY